Nga Eliot L. Engel, ish-kryetar i Komisionit për Punë të Jashtme në Dhomën e Përfaqësuesve të SHBA, publikuar nga revista Foreign Policy.
Dëshira e Uashingtonit për stabilitet në Ballkan është më e madhe sesa mbështetja që ka dhënë për demokracinë, sundimin e ligjit dhe luftën kundër korrupsionit
Si ish-kryetar i Komitetit të Punëve të Jashtme të Dhomës së Përfaqësuesve dhe gjatë më shumë se 30 viteve punë në Dhomën e Përfaqësuesve, kam ndjekur nga afër politikën e Shteteve të Bashkuara ndaj Ballkanit dhe kam qenë i kënaqur nga mbështetja e Uashingtonit për demokracinë, sundimin e ligjit dhe përpjekjet për të luftuar korrupsion në këto vende.
Por, megjithëse në përgjithësi mbështes atë që po bën administrata e Presidentit Joe Biden brenda dhe jashtë vendit, kam shqetësime për trajtimin e mosmarrëveshjes së vazhdueshme ndërmjet Kosovës dhe Serbisë nga Departamenti i Shtetit.
Shtetet e Bashkuara dhe pjesa më e madhe e Europës e njohën Republikën e Kosovës në vitin 2008, kur vendi i vogël shpalli pavarësinë nga Serbia. Më pak se një dekadë më parë, Shtetet e Bashkuara dhe NATO ndaluan spastrimin e egër etnik të popullatës shqiptare etnike të Kosovës nga i forti ish-jugosllav, Slobodan Millosheviç.
Ky ishte një sukses i madh i politikës së jashtme për Perëndimin dhe u pasua nga vite të tëra të mbështetjes së fuqishme të SHBA-së për Kosovën. Por që atëherë, Serbia dhe Rusia kanë bllokuar përpjekjet e Kosovës për t’u anëtarësuar në Kombet e Bashkuara dhe për të fituar njohjen e plotë në mbarë botën, dhe Departamenti i Shtetit i SHBA-ve kohët e fundit është dukur më pak i gatshëm për të mbështetur ushtrimin e sovranitetit të Kosovës në të gjithë territorin e saj.
Gjatë vitit të kaluar, Kosova ka kërkuar të kryejë funksionet normale të qeverisjes brenda kufijve të saj, por është përballur me dënimin dhe madje edhe ndëshkimin nga Shtetet e Bashkuara.
Kur Kosova u përpoq që të gjithë qytetarët e saj, përfshirë serbët etnikë në veri, të përdorin targat e saj dhe jo ato të Serbisë, Departamenti i Shtetit kritikoi ashpër Kosovën.
Kur Kosova kërkoi që kryetarët e komunave, të zgjedhur me votë, (të cilët ishin shqiptarë etnikë për shkak se serbët etnikë bojkotuan votimin), të fillonin punën në zyrat e tyre në veri të Kosovës – një funksion themelor dhe normal i një qeverie demokratike – SHBA, Sekretari i Shtetit Antony Blinken “dënoi ashpër” republikën e re dhe paralajmëroi dënime për vendin.
A e dënoi Uashingtoni presidentin serb Aleksandar Vuçiq për presionin ndaj serbëve të Kosovës që të bojkotonin zgjedhjet? Jo. A e dënoi grupin e vogël të serbëve që sulmuan Forcën e NATO-s në Kosovë, duke plagosur 30 paqeruajtës?
Mezi—dënoi dhunën, por nuk foli për sulmuesit. A e dënoi Serbinë për nxitjen e qytetarëve serbë etnikë të veriut të Kosovës që të refuzojë në mënyrë agresive përdorimin e targave të vendit ku ata jetojnë? Jo. A i ka dënuar veprimet e Serbisë kundër shqiptarëve etnikë në Serbinë jugore, të cilat, sipas Komitetit të Helsinkit për të Drejtat e Njeriut në Serbi, përbëjnë “spastrim etnik përmes mjeteve administrative”? Përsëri, mezi, nëse fare.
Me hezitim kam arritur në përfundimin se në mosmarrëveshjen ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, Uashingtoni ka qetësuar presionin e njeriut gjysmë autokratik – Vuçiqin – dhe është bërë vetë një ushtrues presioni, duke frikësuar Kosovën, që është më e vogël dhe me cenueshme. Është sjellje që nuk i nderon Shtetet e Bashkuara dhe është koha për të riparë këndvështrimin.
Serbia po largohet nga demokracia dhe Perëndimi që kur Partia Progresive Serbe (SNS) e Vuçiqit erdhi në pushtet në Beograd më shumë se një dekadë më parë. Sipas Freedom House, një organizatë joqeveritare që ndjek të drejtat e njeriut dhe liritë civile në mbarë botën, partia SNS në pushtet “ka gërryer në mënyrë të vazhdueshme të drejtat politike dhe liritë civile, duke ushtruar presion mbi mediat e pavarura, opozitën politike dhe organizatat e shoqërisë civile”.
Për më tepër, Departamenti i Mbrojtjes i SHBA-së raportoi në vitin 2019 se “pas zgjedhjeve të Serbisë të vitit 2012, SNS ndërmori hapa për të rritur marrëdhëniet e saj ushtarake me Rusinë”. Që atëherë, lidhja Moskë-Beograd ka vazhduar. Në të vërtetë, Serbia ende nuk ka vendosur sanksione ndaj Rusisë për pushtimin e Ukrainës – gjë që e ka bërë çdo vend tjetër në Evropë (përveç Bjellorusisë).
Pra, çfarë po ndodh? Pse Shtetet e Bashkuara janë kaq të shpejta për të dënuar Kosovën dhe ngurrojnë kaq shumë për të dënuar Serbinë? Dhe si ta përfundojmë këtë spirale në rënie dhe t’i rikthejmë njëfarë kuptimi politikës së SHBA-së?
Unë besoj se në dritën e luftës në Ukrainë, dëshira e Uashingtonit për stabilitet në Ballkan ka tejkaluar mbështetjen e tij për demokracinë, sundimin e ligjit dhe luftën kundër korrupsionit. Presidenti amerikan ka një meritë të madhe për mënyrën se si administrata e tij po udhëheq Perëndimin në mbështetje të Ukrainës.
Por dëshira e tij e zjarrtë për të ruajtur stabilitetin në Europë ka shtrembëruar pikëpamjen e administratës së tij për konfliktin e gjatë midis Serbisë dhe Kosovës. Uashingtoni tani po e qetëson Vuçiqin në një përpjekje për të ulur tendencat e tij për të fryrë konfliktet.
Natyrisht, Shtetet e Bashkuara duan që si Kosova ashtu dhe Serbia t’i bashkohen institucioneve kyçe euro-atlantike, përfshirë Bashkimin Europian dhe NATO-n, si shtete paqësore dhe demokratike. Por tani, administrata e Bidenit duhet të mbështesë Kosovën pasi kjo forcon demokracinë e saj dhe konsolidon sovranitetin. Në vend të kësaj, po bllokohet Prishtina nga frika se Beogradi gjysmë-autokratik mund të ndezë flakët nacionaliste dhe t’i vërë flakën fuçisë së barutit që ka kultivuar në veri të Kosovës.
Diplomatët amerikanë argumentojnë se nëse vetëm Kosova do të zbatonte Asociacionin e Komunave me Shumicë Serbe (ASMM) – një shoqatë e propozuar e komunitetit që ka një farë aftësie për të koordinuar aktivitetet lokale – në veri të saj, atëherë të gjithë mund të ecnin përpara.
Kosova ka premtuar krijimin e ASMM-së në Marrëveshjen e Brukselit të vitit 2013 dhe duhet ta bëjë këtë. Por ASMM nuk do ta zgjidhë problemin themelor – kundërshtimin agresiv të Serbisë për një Kosovë të pavarur – i cili vetëm sa forcohet kur Uashingtoni nuk kundërshton veprimet e gabuara të Vuçiqit.
Në fund të fundit, nëse do të krijohet ASMM, të njëjtat parti do të kenë të njëjtat interesa dhe do të tërheqin të njëjtat leva për të arritur të njëjtat synime. Dhe Vuçiç do të vazhdojë të nxisë separatizmin dhe dhunën.
Natyrisht, është gjë e mirë që Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Europian janë përpjekur të ecin përpara me normalizimin ndërmjet Serbisë dhe Kosovës përmes dialogut të lehtësuar nga BE. Megjithatë, normalizimi do të thotë gjëra mjaft të ndryshme për secilën palë.
Ndërkohë, politika për qetësimin e Serbisë nuk po funksionon dhe është koha për të ndryshuar kursin. Administrata Biden ndërmori hapin e parë në këtë drejtim javën e kaluar, kur Departamenti i Thesarit vendosi sanksione ndaj shefit të spiunazhit të Serbisë, Aleksandar Vulin, për shkak të “korrupsionit të avancuar … duke përmendur dhe përfshirjen në një rrjet të trafikut të drogës” dhe duke përdorur “pozitat e tij publike për të mbështetur Rusinë , duke lehtësuar aktivitetet keqdashëse të Rusisë që të degradojnë sigurinë dhe stabilitetin e Ballkanit Perëndimor.”
Por këto aktivitete kanë vazhduar në të gjithë qeverinë serbe për vite me radhë, dhe është koha për të bërë një shkëputje të vërtetë me të kaluarën.
Shtetet e Bashkuara duhet të mbështesin demokracinë, sundimin e ligjit dhe shtypin e lirë, si dhe të kundërshtojnë korrupsionin. Këto dukuri janë në rënie në Serbi, por janë në rritje në Kosovë.
I bëj thirrje administratës së Biden që t’i kthehet parimeve bazë: Rifokusimi në vlerat e SHBA-së dhe ndalimi i ngacmimit të Kosovës. SHBA-të duhet të ribalancojnë politikën në Ballkan për të mbështetur ata që i përqafojnë ato prioritete dhe të kundërshtojë ata që nuk e bëjnë këtë.